تاریخ رویانتاریخ رویان، کتابی به فارسی درباره تاریخ محلی سرزمین رویان تألیف مولانا اولیاءاللّهِ آملی است. ۱ - چگونگی نگارش کتابمولانا اولیاءاللّهِ آملی در سال ۷۵۰ از آمل به رویان مهاجرت کرد [۱]
محمدبن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۵، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
و به حضور فخرالدوله شاه غازی بن زیار (سال های ۷۶۱ـ۷۸۰)، از بادوسپانیان (اِستَنداران)، راه یافت و به تشویق او به نوشتن تاریخ رویان پرداخت. [۲]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
تاریخ آغاز و پایان تألیف این اثر روشن نیست، اما مؤلف در خاتمه کتاب به شرح رویدادهای تاریخ رویان تا ۸۰۵ اشاره کرده است. [۳]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۰۵، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
۲ - فصل‌ها و باب‌های کتابتاریخ رویان مشتمل است بر مقدمه‌ای در ذکر فواید علم تاریخ [۴]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱ـ۱۴، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
و هشت باب و هر باب دارای چند حکایت.
مطالب باب‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: شرح چگونگی عمارت رویان در دوره باستان، [۵]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۵ـ۲۱، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
نحوه به حکومت رسیدن ملوک استندار در رویان در دوره ساسانی، [۶]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۳ـ۴۴، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
ورود اسلام به رویان و حکومت نواب و خلفا و علویان، [۷]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۴۵ـ ۱۱۸، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
وجه تسمیه استندار و تصحیح نسب‌نامه ملوک استندار به شیوه علمای انساب، [۸]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۱، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
باب پنجم و ششم و هفتم در ذکر رویدادهای حکومتهای ملوک رویان تا حکومت فخرالدوله شاه غازی بن زیار بن کیخسرو [۹]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۲۳ـ۱۹۶، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
و شرح اوضاع مازندران و آشفتگیهای اجتماعی آن دوره تا زمان تألیف کتاب. [۱۰]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۹۷ـ ۲۰۵، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
۳ - منابع تاریخ رویاناولیاءاللّه برای تألیف تاریخ رویان از منابع بسیاری چون تاریخ طبرستانِ ابن اسفندیار، تاریخ طبری، سِیَرالملوک خواجه نظام الملک، شاهنامه مؤیدی، مقاتل الطالبیینِ ابو الفرج اصفهانی بهره برده است. بیشترین استفاده او از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار است ضمن آن‌که کسروی [۱۱]
احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۷، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
وی را مؤلف قسم دوم تاریخ طبرستان می‌داند.
اولیاءاللّه در نگارش کتاب خود بخشهایی از تاریخ طبرستان را عیناً رونویسی کرده، [۱۲]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۸-۱۹، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
اما هیچگاه مطلبی را بدون تحقیق ذکر نکرده و در مواردی بر اشتباهات تاریخی ابن اسفندیار تأکید کرده است. [۱۳]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۴۵ـ۴۶، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
تاریخ رویان به سبب حفظ برخی از واژگان قدیمی فارسی و ذکر آداب و رسوم کهن مازندران و رویان، و مشاهدات دقیق شخصی مؤلف، ارزشمند است. [۱۴]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۹، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۱۵]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۱، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۱۶]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۴، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۱۷]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۶، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۱۸]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۰، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۱۹]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۷۷ـ ۷۸، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۲۰]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۳۴، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۲۱]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۵۶، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
[۲۲]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۲۰۰، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
تاریخ رویان همچنین از منابع سید ظهیر الدین مرعشی در تألیف تاریخ طبرستان و رویان و مازندران و اعتماد السلطنه در کتاب التدوین فی احوال جبال شروین بوده است. [۲۳]
ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ج۱، ص۴ـ۵، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴]
محمدحسن بن علی اعتماد السلطنه، التدوین فی احوال جبال شروین: تاریخ سوادکوه مازندران، ج۱، ص۱۰۵، چاپ مصطفی احمدزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
[۲۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۸۵.
۴ - چاپ و نشر تاریخ رویان در زمان حاضرتاریخ رویان نخستین بار در ۱۳۱۳ش به کوشش عباس خلیلی از یگانه نسخه خطی یافته شده - که ظاهراً به خط خود اولیاءاللّه است - همراه با مقدمه‌ای کوتاه از معجم البلدان یاقوت حموی درباره اهمیت رویان، چاپ شد. این کتاب بار دیگر با تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، همراه با مقدمه‌ای مفصّل در ۱۳۴۸ش در تهران به چاپ رسید. [۲۶]
محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۷-۱۸، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
۵ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة. (۲) محمدحسن بن علی اعتماد السلطنه، التدوین فی احوال جبال شروین: تاریخ سوادکوه مازندران، چاپ مصطفی احمدزاده، تهران ۱۳۷۳ ش. (۳) محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش. (۴) احمد کسروی، کاروند کسروی، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش. (۵) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ رویان»، شماره۳۱۰۱. |